چند روزی است که برای دیدار با خانواده‌ خود به هرات آمده‌ام؛ شهری در جنوب غربی افغانستان که وقتی از آن نام می‌برید، بیشتر مخاطبان به تعریف از پاکیزگی، بافرهنگی و مهمان‌نوازی مردمانش زبان می‌گشایند.

پس از کابل، در سال‌های گذشته این کلان‌شهر به دلیل موقعیت اقتصادی مناسب (اتصال با دو بندر تجاری بین‌المللی)،‌ رشد و توسعه قابل‌توجهی یافته است. تقریبا  از تمام گوشه و کنار افغانستان می‌توان نماینده‌ای در این شهر دید. کسانی که به فعالیت‌های اقتصادی و تجارت اشتغال دارند، حتما در این شهر نمایندگی یا دفتری باز کرده‌اند. با این حال این شهر هم نواقص و کمبودهایی دارد که در نگاه اول به سرعت به چشم می‌خورد.

مهمترین مشکل و چالش این شهر، نبود سیستم قدرتمند عبور و مرور خودروها است. در سال‌های گذشته، هرات به شدت پرازدحام و شلوغ شده است و هرچند منابع رسمی، جمعیت هرات را کمی بیش از دو میلیون نفر ذکر کرده‌اند اما در واقع هرات بیش از سه میلیون نفر جمعیت دارد. به تناسب این رشد نفوس، دو مورد دیگر هم به شدت افزایش یافته است: خودروهای بدون پلاک و سه‌چرخه‌هایی که هم بار می‌برند و هم مسافر. هرچند پلیس راهنمایی و رانندگی هرات هیچ‌گونه آماری مبنی بر تعداد خودروهای فعال در این شهر ندارد اما گفته می‌شود بیش از ۳۰۰ هزار خودرو، در خیابان‌های هرات رفت‌وآمد می‌کنند.

مدیریت ترافیک هرات تاکنون تنها ۸۰ هزار پلاک رسمی برای خودروهای وارد شده از خارج توزیع کرده است اما سه برابر این تعداد، خودروی بدون پلاک در هرات وجود دارند که پلیس نمی‌داند با آن‌ها چه کند. مسئله جالب این است که فرمان تمامی این خودروهای بدون پلاک، در سمت راست و برخلاف سیستم ترافیک افغانستان است. به این‌ خودروها در هرات، «ویشی» می‌گویند چرا که اکثر این خودروها از منطقه ویش می‌آیند؛ ویش، یک منطقه آزاد تجاری در مرز مشترک  پاکستان و افغانستان در استان قندهار است. در این منطقه، شما به‌راحتی می‌توانید «از شیر مرغ تا جان آدمیزاد» را  پیدا کنید. قیمت این خودروها به حدی پایین است که حتی کم‌درامدترین افراد هم می‌توانند از این خودروها خریداری کنند و بهترین خودروی مدل سال را می‌توان با دو تا سه هزار دلار در اختیار گرفت.

چندی قبل، امرالله صالح، معاون اول رئیس‌جمهور غنی، در صفحه فیس‌بوک خود نوشته بود که برای خودروی‌های «فرمان راسته» یا همان خودروهای ویشی، تنها برای یک بازه زمانی یک‌ساله اجازه تردد داده خواهد شد و پس از آن، مجوز تمام این خودروها از بین برده می‌شوند. این مسئله باعث شد تا ارزش این نوع خودروها کاهش یابد اما از طرفی، تعداد آن‌ها در هرات و دیگر شهرهای مرزی در غرب و جنوب کشور بیشتر شد. مردم حالا با اطمینان از این که تا یک سال دیگر این خودروها جمع‌آوری نمی‌شود، با قیمت ارزان خودرو می‌خرند و از آن استفاده می‌کنند. بسیاری از خریداران می‌گویند به این که یک سال بعد این خودروها جمع‌آوری شوند، هیچ اطمینانی ندارند.

نتایج منفی حضور خودروهای بی‌پلاک

در کنار این که وجود این حجم گسترده‌ از این خودروهای بدون پلاک، باعث شده تا گردش ترافیک در هرات و شهرهای دیگر افغانستان که سیستم عبور و مرور در آن‌ها فلج است بالا برود، آثار منفی دیگری هم وجود دارد. مهم‌ترین تاثیر سوء این خودروها، استفاده از آن‌ها در هنگام ارتکاب جرم و جنایت است. هرات به شهر آدم‌ربایی و ترور مشهور شده است. بیشترین آدم‌ربایی‌ها و ترورها با همین خودروهای بدون پلاک انجام می‌شود و جنایتکاران نیز برای ارتکاب اعمال خود، بیشتر این خودروها می‌ربایند چون عملا امکان هرگونه پیگیری و تعقیب حادثه غیرممکن است. از طرفی حضور این خودروهای بدون پلاک و ارزان سبب شده تا خرید و فروش خودروهای با فرمان  در سمت چپ، که با سیستم ترافیک افغانستان منطبق است، به شدت ضربه بخورد. بی‌ارزش بودن خودروهای ویشی باعث شده تا قیمت خودروهای اصلی هم کاهش یابد و به واردکننده‌های قانونی و رسمی خودرو، ضرر هنگفتی وارد شود. به همین دلیل واردات خودرو به‌صورت قانونی تقریبا به صفر رسیده و اگر هم ماشینی به‌صورت قانونی وارد ‌شود، براساس درخواست موردی خریدار است و نه نیاز بازار.